قلب

قلب                                                                     

بیماریهای قلبی عروقی در حال تبدیل شدن به اصلی ترین عامل مرگ و میر و ناتوانی بشر در اغلب کشورهای جهان هستند . این بیماریها در حال حاضر جزو سه علت اول مرگ و میر و ناتوانی انسان در سراسر دنیا هستند . درگذشته بیماریهای عفونی و واگیر عامل عمده مرگ و میر های بشر بودند ، امّا امروزه بیماریهای غیرواگیر تبدیل به عوامل خطرناکتر شده اند . اگرچه خطرات ناشی از بیماریهای مسری بدلیل ماهیت واگیری آنها فوری و آنی تر است امّا عوارض ناشی از بیماریهای مزمن مثل بیماریهای قلبی عروقی ماندگارتر ، پرهزینه تر و ناتوان کننده تر هستند .هرچند بعضی از عوامل ایجاد و پیدایش بیماریهای قلبی عروقی مثل سن غیر قابل مداخله هستند ، امّا روشهایی برای پیشگیری از بیماریهای قلبی عروقی وجود دارد . با بکار بستن این روشها و شیوه ها می توان از ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی پیشگیری کرد و یا حداقل بروز آنها را به تأخیر انداخت .

امکان ایجاد بیماریهای قلبی عروقی بعد از سن ۴۰ سالگی در مردان ۴۹% و در زنان ۳۹% است . در ایران براساس مطالعات انجام شده در ۴ استان برروی علل مرگ و میر در سال ۱۳۷۹ و ۱۳۸۰ نشان داده شده که بیماریهای قلبی عروقی مسئول ۶/۳۴% کل مرگ ها بوده اند

بیماریهای قلبی عروقی قابل پیشگیری و قابل کنترل هستند . 

عوامل خطر بیماریهای قلبی عروقی :

عوامل خطر غیرقابل تعدیل :

عواملی هستند که غیرقابل تغییر و مداخله هستند . این عوامل همراه فرد هستند و فرد و جامعه نمی توانند برای تغییر در آن دخالتی بکنند .

 این عوامل عبارتند از :

سن : هرچقدر سن بالاتر رود احتمال خطر بیماریهای قلبی عروقی هم بیشتر می شود . 

جنس : مردان بیشتر از زنان احتمال ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی را دارند .

سابقه خانوادگی : در کسانی که سابقه خانوادگی بیماریهای قلبی عروقی بخصوص در سنین پایینتر را دارند احتمال بروز این بیماریها بیشتر است .

عوامل خطر رفتاری :

این عوامل به رفتار و نحوه زندگی بستگی داشته و قابل پیشگیری هستند :

استعمال دخانیات

زندگی کم تحرک و عدم وجود فعالیت فیزیکی مناسب

 رژیم غذایی ناسالم ( حاوی چربی اشباع شده و کلسترول زیاد ، مصرف زیاد کالری و نمک و مصرف الکل )

    عوامل خطر فیزیولوژیک :

    فشارخون بالا

    چاقی

    افزایش چربی خون

    دیابت ( مرض قند)

وجود مواد سرطان زا و مواد سمی دیگر در دود سیگار و سایر فراورده های دخانیات یک حقیقت شناخته شده است .

عوامل خطر رفتاری : 

استعمال دخانیات :

استعمال دخانیات بعنوان یکی از عوامل خطر بیماریهای قبی عروقی در دنیا شیوع زیادی دارد . دود سیگار بیش از ۴۰۰۰ نوع ماده شیمیایی دارد . حداقل ۴۳ % از مواد شیمیایی موجود در سیگار سرطانزا هستند . استعمال سیگار قطعاً میزان سرطانهای ریه ، گلو ، دهان ، مثانه و کلیه را زیاد می کند . نیکوتین ماده اعتیادآور سیگار است و ضربان قلب و فشارخون را تحت تأثیر قرار می دهد و روی عروق نیز تأثیر می گذارد .

اساسی ترین مسئله در این خصوص عدم شروع استعمال دخانیات است و در صورت شروع مصرف دخانیات ترک بموقع آن است . 

موارد زیر از اثرات ترک سیگار است :

موجب افزایش اعتماد به نفس می شود . 

به تناسب اندام فرد کمک می کند .

از نظر اقتصادی موجب صرفه جویی می شود .

موجب زیبایی ظاهر می شود .

مشکلات جنسی ایجاد شده را برطرف می کند .

موجب سلامت کودکان و نوزادان خانواده می شود . 

استعمال دخانیات اثر تقویت کننده برسایر عوامل خطر دارد . در سکته قلبی استعمال دخانیات بطور مستقیم موجب افزایش خطر مرگ ناگهانی و تشدید بیماریهای ریوی می شود .

پیشگیری از بیماریهای قلبی عروقی باید از دوران کودکی شروع شود .

زندگی کم تحرک و عدم وجود فعالیت فیزیکی مناسب.

یکی از پیامدهای پیشرفت تکنولوژی کاهش فعالیت بدنی است . در کسانی که فعالیت فیزیکی ندارند احتمالاً ابتلا به بماریهای قلبی عروقی دو برابر بیشتر است . فعالیت فیزیکی مناسب و استاندارد باعث کاهش ریسک بروز بیماریهای قلبی عروقی می شود و انجام فعالیتهای ورزشی از نوع استقامتی مثل دوچرخه سواری ، کوهنوردی و پیاده روی موجب پیشگیری از بیماریهای قلبی عروقی می شود .

کاهش تحرک جسمانی باعث افزایش احتمال ابتلا به دیابت ، سرطان روده بزرگ ، فشارخون بالا ، سرطان پستان ، اختلالات چربی خون و پوکی استخوان می شود . 

بعضی از فواید تحرک جسمانی عبارتند از : 

احتمال ترک موفقیت آمیز سیگار در کسانی که فعالیت بدنی منظم دارند بیشتر است .

با فعالیت مناسب ، چربی های مضر خون که از مهمترین عوامل تنگی عروق قلب هستند ، کاهش می یابند .

تحرک کافی می تواند چربی های مفید خون را که اثر محافظت کننده بر قلب دارند را افزایش دهد .

فعالیت مناسب مستمر ، فشارخون بالا را کاهش می دهد .

عدم تحرک ، خطر بروز بیماری فشارخون بالا را ۳۰ تا ۵۰ درصد افزایش می دهد .

 احتمال دیابت درافرادی که وزن مناسب دارند کمتر است . فعالیت می تواند نیاز به انسولین را در افراد دیابتی کاهش دهد .

فعالیت مناسب می تواند به کنترل وزن و تناسب اندام کمک نماید . عدم تحرک کافی خطر ابتلا به چاقی را دو برابر افزایش می دهد . 

تحرک جسمانی مناسب در فرد مقاومت بیشتری در برابر استرس و اضطراب ایجاد می کند و افسردگی را کاهش می دهد و اعتماد به نفس را زیاد می کند . 

رژیم غذایی ناسالم 

رژیم غذایی ناسالم باعث ایجاد و تشدید عوامل خطری مثل چاقی ، افزایش چربی خون و افزایش فشارخون می شود . رژیم غذایی عامل اصلی تنظیم فشارخون است . کاهش چربی در رژیم غذایی باعث می شود که خطر ابتلا به ناراحتی های قلبی برای هر فرد کاهش یابد .

غذاهایی که خطر ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی را کاهش می دهند شامل مواد غذایی حاوی ویتامین B و پروتئین سویا هستند . ویتامین ها تأثیر زیادی روی کاهش بیماریهای قلبی عروقی دارند .

    نکات زیر باید برای تغذیه سالم رعایت شود :

میزان چربی در رژیم غذایی باید کمتر از ۳۰ % کل کالری دریافتی باشد .

 چربی های اشباع شده رژیم غذایی باید کمتر از ۱۰ % کل کالری باشد .

میزان سدیم دریافتی رژیم غذایی باید حداکثر ۲۵۰۰ میلی گرم در روز باشد .

مقادیر شیرینی و نوشابه های صنعتی و غلات سبوس دار باید حداکثر ۶ تا ۱۱ واحد در روز باشد .

 برنامه تغذیه سالم روزانه باید شامل موارد زیر باشد :

مقادیر حبوبات باید ۲ تا ۴ واحد درروز باشد . 

میزان مصرف سبزیها ۳ تا ۵ واحد در روز باشد . 

میزان مصرف میوه ها باید ۳ تا ۴ واحد در روز باشد .

میزان شیر و لبنیات باید ۲ تا ۴ واحد در روز باشد .

مجموع حبوبات و مغزها و آجیل ها ، گوشت ، ماهی و گوشت قرمز باید ۲ تا ۴ واحد در روز باشد .

مواد غذایی زیر از بروز بیماریهای قلبی عروقی جلوگیری می کنند :

غذاهای دریایی ، میوه ها وسبزیجات ، آجیل ، غذاهای سلولزی ، غذاهای غنی از منیزیوم ، سیر ، پیاز ، روغن زیتون و غذای حاوی ویتامین C,E و بتاکاروتن از بیماریهای قلب و عروق جلوگیری می کنند .

ماهی حاوی مقادیر زیادی چربی امگا – ۳ است که موجب کاهش احتمال ابتلا به بیماریهای قلبی می شود .

سبزیجات و میوه موجب محافظت فرد در مقابل بیماریهای قلبی عروقی می شود ، سیروپیاز و سبزیهای سرشار از آنتی اکسیدان های ضد انعقاد هستند .

روغن زیتون باعث افزایش سطح چربی محافظت کننده بدن می شود .

در مصرف تخم مرغ و نیز شیرینی ها احتیاط کنید .

فندق ، روغن زیتون و بادام نمونه هایی از غذاهای محافظت کننده قلب هستند .

مصرف کره ، خامه و شیر چرب موجب افزایش بیماریهای قلب و عروق می شود .

مواد سرشار از منیزیوم مثل لوبیا سبز ، مواد سبزینه ای و جوانه گندم اثر محافظت کننده دارند .

مواد سرشار از اسید فولیک اثر محافظت کننده دارند .

بعضی از غذاهایی که از تشکیل لخته های خونی جلوگیری می کنند شامل این موارد هستند : سیر ، پیاز ، فلفل قرمز ، قارچ سیاه ، زنجبیل ، سبزیها ، روغن زیتون ، غذاهای دریایی و چای .

چای در پیشگیری از تشکیل لخته خون کمک کننده است .

غذاهایی که از حمله های قلبی جلوگیری می کند و یا میزان آسیب را کاهش می دهد شامل میوه ها ، سبزیها ؛ غذاهای دریایی و ماهیها هستند .

غذاهایی که در افزایش موارد حمله های قلبی تأثیر دارند شامل نمک و چربیهای اشباع شده حیوانی مثل کره هستند .

    چند نکته :

چربی های اشباع شده حیوانی بالاترین میزان کلسترول خون راایجاد می کند و به وفور در گوشت ماکیان و محصولات لبنی یافت می شوند . بنابراین از خوردن کره ، شیرپرچرب ، پنیر ، گوشت و پوست ماکیان خودداری شود .

هیچ وقت بیش از ۱۰ % کالری از طریق چربی حیوانی اشباع شده تأمین نشود . از غذاهایی که روی برچسب آن عبارت روغن نباتی هیدروژنه نوشته شده کمتر مصرف شود .

استفاده از رژیم غذایی با مقدار ناکامل چربی انواع کلسترول خطرناک (LDL ) را افزایش می دهد . بنابراین چربی باید میزان مناسب از رژیم غذایی را تشکیل دهد ولی مقدار کمتر آن چربی حیوانی باشد .

افزایش مصرف کربوهیدرات به جای چربی میزان کلسترول خطرناک را در خون زیاد می کند . بنابراین محدودیت مصرف چربی و افزایش مصرف کربوهیدرات خطرناک است .

۳ تا ۵ درصد کاهش وزن ، میزان کلسترول را تا ۱۸ % کاهش می دهد .

عوامل خطر فیزیولوژیک :

فشارخون بالا

فشارخون بالا معمولاً با سایر عوامل خطر قلبی و عروقی مثل چربی خون بالا ، استعمال دخانیات ، کم تحرکی و … همراه است .بنابراین درمان فشارخون مستلزم تعدیل سایر عوامل خطر است . افزایش فشارخون احتمال سکته قلبی و مغزی را به شدت افزایش می دهد .فشارخون در مناطق شهری بیشتر از مناطق روستایی است .

توصیه های پیشگیری از فشارخون بالا :

باید افراد تشویق شوند تا شیوه های زندگی سالم را انتخاب کنند .

عدم استعمال دخانیات و ترک دخانیات در صورت مصرف .

پیشگیری از افزایش وزن و کاهش وزن در صورت اضافه وزن .

محدود کردن میزان مصرف روزانه نمک .

محدود کردن مصرف الکل .

انجام دادن حدود ۳۰ دقیقه ورزش روزانه .

مقدار مصرف روزانه پتاسیم کافی باشد .

 مقدار مصرف روزانه کلسیم و منیزیوم به منظور حفظ سلامت عمومی باید در حد کافی باشد .

 چربی خون بالا

 ارتباط بین سطح کلسترول و تری گلیسرید بالای خون و بیماریهای قلبی عروقی کاملاً اثبات شده است . 

۱۰ % افزایش کلسترول سرم خطر بیماریهای قلبی عروقی را حدود ۲۰ تا ۳۰ % افزایش می دهد . 

از بین چربی های خوراکی ، تنها چربی های اشباع شده ( مانند کره ، روغن حیوانی ، پیه ، دنبه ، چربی طیور ، روغن نارگیل و روغن نخل ) موجب افزایش کلسترول خون می شوند .

اسیدهای چرب غیراشباع یگانه ( مانند وغن زیتون ، دانه آفتاب گردان و بادام زمینی ) می توانند در کاهش کلسترول خون مؤثر باشند .

اسیدهای چرب غیراشباع چندگانه ( مانند روغن ماهی ، روغن آفتاب گردان ، سویا و ذرت ) تمایل به کاهش کلسترول خون و همچنین HDL دارند و ممکن است چسبندگی پلاکتها را نیز کم کنند .بنابراین نقش حفاظتی داشته و جدار عروق را از خطر تصلب شرائین مصون نگه می دارد .

منابع عمده کلسترول عبارتند از : گوشتهای چرب ، جگر ، قلوه ، مغز ، زرده تخم مرغ ، پوست مرغ و طیور .

ورزش و رژیم غذایی سالم از راه های مهم کاهش وزن هستند .

چاقی :

چاقی یا افزایش بیش از حد مورد انتظار وزن بدن مطمئناً با افزایش خطر بیماریهای قلبی عروقی رابطه دارد . علت اصلی مرگ های نابهنگام افراد چاق بیماریهای قلبی عروقی است . فشارخون ، ترومبوز شریانی و نارسایی قلب به میزان قابل توجهی در افراد چاق بیشتر از افرادی است که وزن مناسب دارند .

چاقی حساسیت بافتها به عمل انسولین را کاهش و در نتیجه خطر ابتلا به دیابت را افزایش می دهد . برنامه های پیشگیری از چاقی باید در سنین کودکی و در زیر ۱۲ سالگی شروع شود .

بعضی از عوامل محیطی که فرد را مستعد چاقی می کنند عبارتند از : دسترسی آسان به غذاهای چرب پرکالری و هم قیمت با میوه جات و سبزیجات ، استفاده از وسایل نقلیه موتوری بجای پیاده روی یا دوچرخه سواری ، تماشای زیاد تلویزیون و عدم آگاهی .